غده تیرویید در ناحیه جلوی گردن واقع شده و دارای دو لوب است که در دو طرف نای درست زیر حنجره قرار دارند. این غده حدود ۱۵ تا ۲۵ گرم وزن دارد. دو قسمت غده تیرویید توسط نوار نازک نسجی که به عنوان ایستموس (ISTHMUS) تیرویید نامیده می‌شود، به یکدیگر وصل گردید‌ه‌اند.

در گفتگو با متخصص غدد بیوطب بخوانید:

هورمون‌های تیرویید پس از ساخته شدن در این غده به جریان خون منتقل شده و بسیاری از فرآیند‌های شیمیایی را در بخش‌های مختلف بدن کنترل می‌کنند. این هورمون‌ها برای تکامل و عملکرد طبیعی مغز و سیستم عصبی و برای حفط دمای بدن و انرژی ضروری‌اند. غده تیرویید هورمون‌های خود را در خون ترشح می‌کند.

این هورمون‌ها (یعنی تری‌یدوتیرونین و تیروکسین) واکنش‌های شیمیایی عضلات، کبد، قلب و کلیه‌ها را تحت تآثیر قرار داده و برای رشد و تکامل مغز نیز ضروری‌اند. هورمون‌های تیرویید بر غده هیپوفیز اثر نموده و موجب ترشح هورمون کنترل کننده تیرویید، یعنی TSH می‌شوند که به نوبه خود موجب تحریک تیرویید می‌شود. وقتی میزان هورمون‌های تیرویید در خون کاهش می‌یابد، هیپوفیز با ترشح بیشتر TSH، تیرویید را فعال‌تر می‌کند.

آثار عمده هورمون‌های تیرویید در بدن

۱- تولید انرژی

۲- تحریک ساخت پروتئین‌ها

۳- تأثیر در رشد و تکامل

۴- تنظیم ورود اسید آمینه، کربوهیدرات‌ها و الکترولیت‌ها به داخل سلول

۵- تأثیر روی سوخت و ساز کربوهیدرات‌ها

۶- تأثیر روی سوخت و ساز چربی‌ها

۷- تغییر در سوخت و ساز بعضی از دارو‌ها

نقش ید در بدن

ید در سال ۱۸۱۱ توسط کورتوا، یک شیمی‌دان فرانسوی که به منظور تهیه باروت برای ارتش ناپلئون کار می‌کرد، از جلبک‌‌های دریایی خشک که به عنوان منبع آهک برای ساخت نیترات پتاسیم به کار گرفته بود، به دست آمد. در سال ۱۸۲۰ یک پزشک سوئیسی به نام کوآنده، بیماران مبتلا به گواتر را با موفقیت با محلول الکلی ید درمان کرد. پس از آن شاتن، میزان ید را در مواد غذایی و آب آشامیدنی‌ اندازه‌گیری نمود و نشان داد که میزان آن در مناطق گواتر خیز نسبتا پایین است و پس از آن در سال ۱۹۲۰ کندال و استنبرگ توانستند ماد‌ه‌ای حاوی ید را که تیروکسین نامیدند، به صورت متبلور از تیرویید جدا کنند.

مهم‌ترین مورد استفاده ید در بدن، شرکت آن در ساختمان هورمون‌های تیروییدی است. اگرچه تیرویید دارای مکانیسم‌هایی است که می‌تواند تا حدودی کمبود نسبی ید را جبران کند، ولی کمبود شدید ید موجب بروز اختلالات شدید در اعمال غده تیرویید می‌شود.

مصرف روزانه ید در مناطق مختلف دنیا متفاوت است. به طوری که در کشور‌های غربی به دلیل افزودن ید به نان و نمک و سایر مواد غذایی، مصرف روزانه ید در حدود ۵۰۰ میکروگرم و در سایر کشورها میزان متوسط مصرف روزانه در حدود ۱۵۰تا ۲۰۰ میکروگرم است.

نیاز روزانه ید در هر فرد به طور متوسط بین ۷۰ تا ۱۰۰ میکروگرم است که ۵ تا ۱۰ درصد آن از طریق آب آشامیدنی و بقیه از طرق دیگر تامین می‌شود.

بهترین و غنی‌ترین منابع غذایی حاوی ید، ماهیان و سایر مواد غذایی دریایی هستند، چون برف و باران موجب شسته شدن ید سطحی ارتفاعات و دامنه‌های آن شده و به تدریج که آب‌ها به دریا سرازیر می‌شوند، فرآورده‌ها و محصولات غذایی دریایی، ید بیشتری جذب می‌کنند.

وظایف زیستی تیرویید

افزایش سوخت و ساز بدن، تاثیر اصلی هورمون‌های تیروییدی است. این هورمون‌ها سوخت و ساز قندها و چربی‌ها را افزایش می‌دهند. آنها باعث تحریک ساخت پروتئین نیز می‌شوند. بنابراین هورمون‌های تیرویید برای رشد طبیعی بدن ضروری هستند.

کم‌کاری تیرویید (هیپوتیروییدیسم)

این کلمه به معنی ناکافی بودن مقدار هورمون تیرویید در بدن است و با سنجش مقادیر کم هورمون‌های تیرویید در خون، تشخیص داده می‌شود.

هیپوتیروییدیسم موجب تنبلی، خواب آلودگی، خشکی پوست ، عدم تحمل سرما و یبوست می‌شود و در کودکان خیلی خردسال، نه تنها موجب بروز این نشانه‌ها می‌شود، بلکه با تأخیر رشد جسمی و مغزی همراه است.

گواتر

اصطلاح گواتر به معنی آن است که غده تیرویید بزرگ‌تر از حد طبیعی شود (تصویر روبرو).

افرادی که کمبود ید دارند به گواتر مبتلا می‌شوند، زیرا تیرویید آنها نمی‌تواند هورمون کافی تولید نماید. با کاهش هورمون تیرویید در خون، غده هیپوفیز هورمون TSH بیشتری تولید می‌کند که این خود موجب افزایش کار تیرویید برای ترشح بیشتر هورمون می‌شود. گواتر نشانه‌ای از تلاش بدن برای جبران کمبود ید است، گرچه گواتر علل دیگری نیز دارد.

تیرویید پرکار

پرکاری تیرویید بیماری نسبتا شایعی است که اکثر مردم از آن غافلند یا به تشخیص آن اهمیت چندانی نمی‌دهند. پرکاری تیرویید زمانی ایجاد می‌شود که تیرویید به هر دلیلی بیش از حد عادی هورمون تولید کند. پرکاری تیرویید بیشتر در سنین ۲۰ تا۴۰ سالگی رخ می‌دهد و زنان بیش از مردان دچار این بیماری می‌شوند.

در پرکاری تیرویید نیز کم‌پشتی وسیع موهای سر و ریزش مو دیده می‌شود و حتی در مواردی، موهای زیر بغل هم کاهش می‌یابد. علائم آن کاهش وزن زیاد با وجود تغذیه طبیعی، لرزش دست‌ها، تپش قلب ، عصبانیت و تغییرات پوست و مو است.

خارش پوست ، عدم تحمل گرما و برجسته شدن کره چشم (اگزوفتالمی) دردسرهایی هستند که اغلب این بیماران با آن دست به گریبانند.

خوشبختانه با یک آزمایش ساده خون می‌توان فعالیت تیرویید را اندازه گرفت و با درمان خوراکی یا دیگر درمان‌های رایج، مشکلات آن را کم کرد و به راحتی از آسیب پوست و مو جلوگیری نمود.

بنابراین علت ریزش موی شما، خارش پوستتان و خشکی آن را شاید بتوان صرفا در اختلالات تیرویید جستجو کرد. پس در موقع بروز این مشکلات، علاوه بر پزشک متخصص پوست، به یک پزشک متخصص غدد هم مراجعه کنید تا مطمئن شوید که مشکل از تیرویید شماست یا نه.

توضیحات تکمیلی:

کم کاری تیروئید

کم کاری تیروئید (Hypothyroidism) به این معنی بوده که غده تیروئید شما به اندازه کافی هورمون تیروئید ترشح نمی‌کند. خانم‌ها بخصوص آنهایی که بیشتر از ۶۰ سال سن دارند، بیشتر از بقیه در خطر ابتلا به بیماری کم کاری تیروئید قرار دارند. در گذر زمان کم کاری تیروئید می‌تواند باعث ابتلا به سایر بیماریها از جمله چاقی، درد مفاصل، ناباروری و یا بیماری های قلبی شود، البته جای نگرانی نیست چراکه تیروئید کم کار را می‌توان با استفاده از هورمون تیروئید مصنوعی درمان کرده و جلوی ابتلا به بیماری را گرفت. 

نشانه ها و علایم کم کاری تیروئید

علایم کم کاری تیروئید بسته به میزان شدت بیماری متفاوت است. در اوایل ممکن است شما نشانه های بیماری را درک نکنید، اما بعد از مدتی نشانه‌هایی از جمله:

خستگی

افزایش حساسیت به سرما

یبوست

خشکی پوست

افزایش وزن غیرقابل توجیه

پف کردن صورت

خشن شدن صدا

ضعف ماهیچه‌های بدن

افزایش کلسترول خون

درد، خشکی و یا ورم مفاصل

خشکی، درد و حساسیت مفاصل

ریزش مو

کاهش ضربان قلب

افسردگی

اختلال حافظه

درصورت عدم درمان کم کاری تیروئید، این علایم می‌توانند سخت تر و جدی تر شوند، همچنین علایم کم کاری تیروئید در نوزادان شامل:

زردی صورت و چشم ها.

زبان بزرگ و بیرون زده

پف کردن صورت

خفگی مکرر

یبوست

حجم کم عضلات

خواب بیش از حد

این علایم در کودکان و نوجوانان می‌تواند شامل:

رشد ضعیف و در نتیجه کوتاهی قد

بتاخیر افتادن بلوغ

بتاخیر افتادن رشد دندان‌های دائمی

رشد ذهنی ضعیف

دلایل ابتلا به بیماری کم کاری تیروئید

کم کاری غده تیروئید می‌تواند بدلیل هریک از عوامل زیر باشد:

بیماری های خود ایمنی. افرادیکه از نوع خاصی اختلال التهابی که به تیروئیدیت هاشیموتو (Hashimoto’s thyroiditis) نام دارد رنج می‌برند، بدلیل شایع ترین علت این بیماری یعنی اختلال خود ایمنی به این بیماری مبتلا شده‌اند. اختلال خود ایمنی بیماری‌ایست که در آن سیستم ایمنی بدن شما شروع به حمله به خود بدن می‌کند. بعضی از مواقع در این حمله سیستم ایمنی بدن به غده تیروئید حمله می‌نماید.

درمان پرکاری تیروئید

افرادیکه تیروئید پرکار دارند و تحت درمان هستند، در بعضی مواقع ممکن است دچار کم کاری تیروئید شوند.

جراحی تیروئید. برداشتن همه یا قسمت زیادی از غده تیروئید می‌تواند باعث توقف و یا کم شدن تولید هورمون تیروئید گردد. در این هنگام شما باید تاآخر عمر هورمون تیروئید مصرف نمایید.

داروها. بعضی از داروها می‌توانند باعث کم کاری تیروئید شوند، لیتوم یکی از این داروها می‌باشد. برای اطلاع از اینکه داروی مصرفی شما تاثیری بر غده تیروئید شما ندارد، با پزشک خود مشورت نمایید.

افراد در خطر ابتلا به کم کاری تیروئید

هرچند که همه افراد در خطر ابتلا به این بیماری هستند، اما خطر بیشتری افراد زیر را تهدید می‌کند:

زنان بالای ۶۰ سال سن

ابتلا به بیماری خود ایمنی

ابتلای بستگان نزدیک مثلا پدر و مادر و یا پدربزرگ و مادربزرگ به بیماری خودایمنی

سابقه جراحی تیروئید

باردار بودن و یا زایمان در ۶ ماه گذشته

سابقه درمان پرکاری غده تیروئید

سابقه دریافت تشعشع در بالای قفسه سینه یا گردن

عوارض ابتلا به بیماری کم کاری تیروئید

تیروئید کم کار درمان نشده می‌تواند باعث سایر مشکلات از جمله:

گواتر (بزرگ شدن غده تیروئید). یکی از شایع ترین دلایل گواتر ابتلا به تیروئید هاشیموتو می‌باشد. گ.اتر بزرگ می‌تواند بر ظاهر شما تاثیر گزاشته و یا در تنفس و فرودادن غذا شما مشکل ایجاد کند.

بیماری‌های قلبی. تیروئید کم کار می‌تواند باعث ابتلا به بیماری‌های قلبی شود، چراکه تیروئید کم کار باعث افزایش سطح کلسترول خون شده که برای قلب مضر می‌باشد. همچنین تیروئید کم کار می‌تواند باعث بزرگ شدن قلب و یا نارسایی قلبی هم شود.

مشکلات روحی روانی. کم کاری تیروئید می‌تواند باعث ابتلا به افسردگی و یا کند شدن عملکرد ذهنی افراد شود.

نوروپاتی محیطی. عدم درمان کم کاری تیروئید در طولانی مدت می‌تواند باعث آسیب دیدن اعصاب محیطی شما شود. نشانه‌های ابتلا به این بیماری شامل درد، بی‌حسی و سوزن سوزن شدن نقاط مختلف بدن شود. همچنین این بیماری مشکل ضعف ماهیچه ها و یا از دست دادن کنترل برروی ماهیچه‌ها شود.

ناباروری (Infertility). سطح پایین هورمون تیروئید می‌تواند برروی تخمک گذاری تاثیر بگذارد.

نقص‌های مادرزادی. کودکانی که از مادران مبتلا به تیروئید کم کار درمان نشده زاده شده‌اند، در خطر بیشتری برای ابتلا به تیروئید کم کار قرار دارند.

آیا باید برای ابتلا به بیماری کم کاری تیروئید آزمایش دهم؟

توجه به نشانه‌های کم کاری تیروئید مهم بوده تا بتوان بیماری را در مراحل اولیه درمان کرد. از آنجاکه این نشانه‌ها بعضی اوقات قابل تشخیص نیستند، آزمایش همه افراد بخصوص افراد زیر الزامی است:

افراد میانسال بخصوص زنان بالای ۶۰ سال.

افرادیکه در خانواده‌شان سابقه بیماری کم کاری تیروئید دارند.

افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید و دیابت.

زنان باردار.

تیروئید کم کار چگونه درمان می‌شود؟

پزشکان معمولا برای درمان تیروئید کم کار از قرص‌های حاوی هورمون تیروئید استفاده می‌کنند. اکثر افراد پس از یک یا دوهفته مصرف دارو شروع به بهبود می‌کنند و بعد از چند ماه احساس سلامتی می‌نمایند، اما در اکثر مواد ممکن است تا آخر عمر مجبور به ادامه درمان شوند.

پرکاری تیروئید

پرکاری تیروئید (تیروئید پرکار و یا Hyperthyroidism) بیماری ای است که در آن غده تیروئید شما مقدار زیادی هورمون تیروکسین ترشح می نماید. پرکاری تیروئید می تواند شدیدا باعث افزایش سوخت و ساز بدن شما شده، باعث کاهش وزن، ضربان قلب بالا، تعریق، عصبانیت و کج خلقی شود. چندین راه مختلف برای درمان پرکاری تیروئید وجود دارد. از داروهای ضدتیروئید و ید رادیواکتیو برای درمان تیروئید پرکار استفاده می شود. بعضی اوقات، درمان پرکاری تیروئید شامل جراحی و برداشتن بخش هایی از غده تیروئید می شود. هرچند در صورت جدی نگرفتن پرکاری تیروئید این بیماری خطرناک است، اما اکثر افراد نسبت به درمان بخوبی جواب می دهند.

علایم ابتلا به پرکاری تیروئید

پرکاری تیروئید می تواند علایمی مشابه با سایر بیماری ها داشته و به همین دلیل تشخیص بیماری برای پزشک شما سخت باشد. علایم و نشانه هایی که ممکن است با تیروئید پرکار همراه باشند، شامل:

کاهش وزن ناگهانی، حتی زمانیکه میزان غذای مصرفی شما و اشتهایتان کاهش نیافته است.

ضربان قلب سریع، معمولا بیشتر از ۱۰۰ ضربه در دقیقه و یا ضربان قلب نامنظم و یا تپش قلب.

افزایش اشتها.

نگرانی، اضطراب و یا کج خلقی.

تعریق زیاد.

تغییر در الگوی قاعدگی.

افزایش حساسیت به گرما.

تغییر در الگوی اجابت مزاج، بخصوص افزایش تعداد اجابت مزاج.

بزرگ شدن غده تیروئید (گواتر)، که ممکن است به شکل ورم در زیر گردن شما ظاهر شود.

خستگی و ضعف ماهیچه ها.

مشکل در خوابیدن.

نازک شدن پوست.

موی شکننده و باریک.

بزرگسالان مسن ممکن است اصلا نشانه و علامتی نداشته باشند و درصورت وجود علامت بیشتر علامتی هایی همچون افزایش ضربان قلب، عدم تحمل گرما و خسته شدن زودهنگام شود. داروهایی که به آنها مسدود کننده بتا (beta blockers) گفته می شود و برای درمانفشار خون بالا و سایر بیماری ها استفاده می گردند، می توانند علایمی شبیه علایم پرکاری تیروئید ایجاد نمایند.

درصورتیکه کاهش وزن بی دلیل دارید، ضربان قلب بالا دارید، بطور غیرمعمول عرق می کنید، در گردن خود ورم حس می کنید و یا سایر علایم بیماری تیروئید پرکار را دارید، میبایست به پزشک مراجعه نمایید. تشریح کامل همه مشکلاتی که دارید برای تشخیص دقیق بیماری توسط پزشک لازم است، چراکه این بیماری علایمی مشابه با سایر بیماری ها نیز دارد.

دلایل ابتلا به تیروئید پرکار (hyperthyroidism)

غده تیروئید یکی از مهم ترین اعضای سیستم غدد درون ریز می باشد. بسیاری از بیماری ها و مشکلات می توانند باعث پرکاری تیروئید شود:

مصرف زیاد غذاهای یددار

بیماری گریوز

التهاب غده تیروئید در اثر عفونت ویروسی  یا بعد از بارداری و یا سایر موارد

رشد غیرسرطانی غده تیروئید و یا غده هیپوفیز

تومور بیضه ها و تخمدان

مصرف مقدار زیاد هورمون تیروئید

عکسبرداری پزشکی با رنگ های حاوی ید

عوارض ابتلا به پرکاری تیروئید

تیروئید پرکار می تواند باعث ابتلا به سایر مشکلات از قبیل موارد زیر شود:

مشکلات قلبی – بعضی از جدی ترین عوارض پرکاری تیروئید مربوط به قلب و مشکلات قلبی می شود. این مشکلات شامل ضربان قلب سریع، نارسایی احتقانی قلب و … می شود. این مشکلات را می توان با درمان درست و بموقع پیشگیری و درمان نمود.

شکنندگی استخوان ها – پرکاری تیروئید درمان نشده، می تواند باعث ضعف استخوان ها که به آن پوکی استخوان می گویند، شود. استحکام استخوان ها بسته به میزان کلسیم و مواد معدنی می باشد که شما دریافت می نمایید. هورمون تیروئید زیاد در بدن می تواند بر توانایی بدن در جذب کلسیم تاثیر گذارد.

مشکلات چشمی – دچار افتالموپاتی گریوز نیز هستند، دچار مشکلات چشمی همچون سرخی چشم ها، بیرون زدگی چشم ها، ورم و پف چشم ها، حساسیت به نور و دوبینی و تاری دید می شوند.

سرخی و ورم پوست – در موارد نادر، افراد مبتلا به بیماری گریوز دچار مشکلی به نام درموپاتی گریوز شده و پوستشان سرخ و ورم کرده می شود.

بحران تیروتوکسیک – پرکاری تیروئید باعث افزایش خطر بحرانی تیروتوکسیک شده و بصورت ناگهانی دچار تب، افزایش ضربان قلب و حتی هذیان می شوند. این افراد باید سریعا با اورژانس تماس بگیرند.

آزمایش ها و تست های لازم برای تشخیص پرکاری تیروئید

بغیر از آزمایشات و تست های بالینی، آزمایش خون برای بررسی هورمون های TSH، T3 و T4 انجام می شود. همچنین ممکن است پزشک مواردی همچون سطح کلسترول خون، گلوکوز و جذب ید رادیواکتیو بررسی نماید.

درمان پرکاری تیروئید

درمان پرکاری تیروئید به علت و شدت بیماری بستگی دارد. پرکاری تیروئید با یک و یا چند عدد از روش های زیر انجام می پذیرد:

داروهای ضدتیروئید

ید رادیواکتیو برای نابود کردن غده تیروئید و متوقف کردن تولید بیش از حد تیروئید

جراحی برای برداشتن غده تیروئید

اگر تیروئید شما با جراحی برداشته شود و یا با رادیواکتیو نابود گردد، برای باقی عمرتان می بایست از داروهای جایگزین هورمون تیروئید استفاده نمایید.

چشم انداز بیماری

پرکاری تیروئید قابل درمان است. بعضی از علل آن بدون درمان نیز برطرف می گردند. پرکاری تیروئید ناشی از بیماری گریوز، عموما در گذر زمان بدتر می شود. این نوع بیماری عوارض زیادی داشته و بعضی از آنها برکیفیت زندگی تاثیر می گذارند.

توصیه میکنیم مقالات تخصصی ذیل را مطالعه نمایید:

بررسی کامل کم کاری تیروئید،علل،علائم،درمان

بررسی کامل پرکاری تیروئید،علل،علائم،درمان

• برای مطرح کردن سوالات پزشکی خویش، اینجا کلیک نمایید.

• برای ورود به کلینیک آنلاین و ارتباط با پزشکان آنلاین، اینجا کلیک نمایید.

• برای مشاهده بخش مشاوره پزشکی و پرسش های کاربران، اینجا کلیک نمایید.

• برای مشاهده فهرست دسته بندی کامل و تخصصی مقالات و مطالب، اینجا کلیک نمایید.

تندرست باشید   

کادر پزشکی بیوطب

گردآورنده: وب سایت پزشکی و سلامت بیوطب