امروزه روشهای کمک باروری در درمان نازایی تحولی ایجاد کرده است. هر ساله هزاران کودک در نتیجه روشهای کمک باروری به‌دنیا می‌آیند. پیشرفت علم پزشکی و تکنولوژی آن زوجهای زیادی را قادر ساخته‌اند که کودک خود را به‌دنیا بیاورند. به‌طور متوسط از هر ۵ زوجی که از روشهای کمک باروری استفاده می‌کنند، یک زوج بچه‌دار می‌شود.
در گفتگو با متخصص زنان و زایمان وب سایت پزشکی و سلامت بیوطب بخوانید:
شایع ترین روش های کمک باروری IVF یا (تلقیح آزمایشگاهی) و IUI یا (تزریق اسپرم) است.
آی یو آی(IUI)
این اقدام به معنی تزریق اسپرم شسته شده وتقویت گردیده مرد به طورمستقیم به درون حفره رحم خانم است.
در اصل این روش نوعی نزدیکی پیشرفته محسوب می شود که دخالتهایی مناسب درآن شده است.
این روش درمانی در موارد زیر راهکار درمانی محسوب می شود:نازایی با فاکتورمردانه خفیف تا متوسط، تخمک گذاری نامناسب خانم با حداقل یک لوله باز وسالم، موارد آندومتریوز درجه یک ودووبرخی موارد آندومتریومایی که لوله ها هنوز درگیر نشده است ،موارد نازایی بدون علت مشخص، موارد با عدم پاسخ به درمانهای تحریک تخمک گذاری سرپایی.،موارد با انزال رو به عقب (یا اصطلاحا” رتروگرید) در مرد وموارد عدم امکان نزدیکی کامل به علت انقباض واژن در خانم (اصطلاحا” واژینیسموس).
درزمان قاعدگی خانم (درسه روز اول) با انجام سونوگرافی واژینال ودر صورت نبودن مشکل،تحریک تخمدانی با تجویز داروهای خوراکی وتزریقی طبق شرایط بیمار وصلاحدید پزشک آغاز می گردد.با فواصل معین با تکرار سونوگرافی، پاسخ تخمدانها بررسی می شوند وداروهای لازم تنظیم می گردند.طی این دوره ،برنامه نزدیکی معینی را بیمارباید انجام بدهد. وقتی اندازه فولیکولها به حد مناسبی رسیدند ،به بیمار اعلام می گردد که داروی نهایی برای آزادسازی فولیکولها چه وقت تزریق گردد ومعمولا دو روز بعداز آن بیمار بهمراه همسرش مراجعه خواهند نمود.در روز IUI ، نمونه مایع منی آقا گرفته شده و طی عملیات شستشووتقویت حدودا” دو ساعته درآزمایشگاه ،بهترین اسپرمها جدا شده وآماده تزریق به خانم می گردد. خانم بر روی تخت معاینه زنان قرار گرفته وبعداز گذاشتن اسپکولوم نمونه اسپرم آماده شده با یک لوله پلاستیکی نازک وباریک، بدون درد وبیهوشی ، براحتی وارد رحم می شود.
بعداز انجام IUI ، خانم برای ۱۵تا۲۰ دقیقه استراحت می کند وبعد به خانه خود می رود وزندگی طبیعی خود را ادامه می دهد.
بعداز انجام آی یو آی احتیاج به استراحت مطلق نیست ؛ زوجین برنامه نزدیکی معینی را باید داشته باشند و خانم یک سری داروی خاص هم مصرف خواهند نمود.شانس موفقیت هر دفعه انجام آی یو آی حداکثر۱۵تا۲۰ % (حتی دربهترین مراکز خارج از کشور)است.این روش بدون نیاز به بیهوشی وبستری،بدون درد وباحدود یک دهم هزینه آی وی اف ، روشی است که دربسیاری از زوجهای نابارور،روش اول پیشنهادی برای درمان است. از نظر بسیاری از مراجع علمی سیکل آی یوآی را تا ۶ بار می توان ادامه داد ؛ ولی ما معمولا سه سیکل پیاپی را پیشنهاد می کنیم وبعداز آن در صورت عدم دریافت پاسخ درمانی، باید بررسی مجدد انجام شده وتصمیم گیری شود.
آی وی اف(IVF)
در بیمارانی که مشکلات پیشرفته تر وشدیدتری دارندویا اقدامات درمانی قبلی موفقیت آمیزنبوده است،قدم بعدی درمان، لقاح خارج رحمی یا تشکیل آزمایشگاهی جنین است. تحریک تخمک گذاری درخانم با داروهای بیشتر وبا روشهای پیچیده تر از آی یوآی معمولا برای حدود ۶هفته (حدود۱٫۵ ماه) با کنترلهای متعدد سونوگرافی جهت تنظیم داروها ادامه خواهد داشت تا مثل روش آی یو آی تخمدانها به آمادگی مناسب برسند.در روز مناسب بیماروهمسرش همراه باهم مراجعه خواهند نمود.خانم باید ناشتا بوده واز شب قبل هیچ چیز مصرف نکرده باشد. خانم به اتاق عمل منتقل شده وبایک بیهوشی خفیف در حد خواب آلودگی با کمک سونوگرافی واژینال از راه واژن با سوزن مخصوص تخمدانها تخلیه می شوندوتخمکهای بدست آمده درآزمایشگاه با اسپرم همسر ایشان لقاح می یابد. نمونه انزال آقا همان روزدرآزمایشگاه مثل دادن نمونه معمولی گرفته می شود؛مگرمواردی که درمایع منی آنها اسپرم یافت نمی شود (آزواسپرمیا) ،که دراین افراد با بی حسی موضعی ازبیضه ها نمونه گرفته می شود. در روش قدیمی ترIVF اسپرم و تخمک در محیط آزمایشگاه در یک ظرف قرار داده شده تا خودشان لقاح کنند.در روش جدیدتر که تقریبا” درسراسر جهان روش معمول واستاندارد محسوب می شود،بهترین تخمکها واسپرمها انتخاب شده وبه صورت یک به یک با کمک وسایل آزمایشگاهی مخصوص ،لقاح برقرارمی گردد( همان میکرواینجکشن یا ICSI ). جنین های ایجاد شده بسته به شرایطشان در محیط آزمایشگاه پرورش داده شده وسپس در روز دوم یا سوم بدون بیهوشی وارد رحم می شوند.دربرخی موارد تعداد جنین با کیفیت عالی زیاد بوده که می توان تعدادی ازآنها را فریز نموده ودرماههای بعدی،درصورت عدم موفقیت سیکل اول ،انتقال نمود.توجه به این نکته لازم است که با وجود طی تمامی مراحل فوق الذکر وصرف هزینه بالا،حتی دربهترین شرایط آزمایشگاهی خارج از کشور، نهایتا” ۴۰% شانس موفقیت وجود خواهد داشت؛و در صورتی که جنین فریز شده وجود نداشته باشد،تمام مراحل وهزینه ها از ابتدا باید آغاز شوند. بعداز انتقال جنین،بیمار همانروز مرخص شده وفقط در ۳۲ روز اول توصیه به استراحت نسبی می گرددوبعداز آن نیازی به استراحت نبوده وزندگی عادی را طی خواهند کرد؛هرچند که طی مدت معینی منع نزدیکی قبل و بعداز انتقال جنین باید رعایت شود وهمچنین، داروهای خاصی برای دوره بعداز انتقال جنین تجویز خواهد شد.
سندرم فعال شدن شدید تخمدانها یا OHSS
تجویز داروهای تخمک گذاری چه از یک قرص ساده مثل کلومیفن ولتروزول گرفته تا داروهای پیچیده تر وبا میزان بالاتر در سیکلهای آی وی اف ممکن است باعث شوند که در خانم تعداد زیادتر از لزوم تخمک تولید شود.تعیین اینکه کدام بیمار دچار این عوارض می شود قبل از تجویز داروها ممکن نیست؛ دربیماران با سیکلهای نامنظم پریودی واصطلاحا” پی سی او(PCO) ،بیماران لاغرتر،سیکلهای با نیاز به داروی بیشتر برای رسیدن به تخمکهای با تعداد مناسب ودر افراد با سابقه قبلی بروز این عوارض، شانس بروز بالاتر خواهد بود. در این موارد با توجه به شدت بیماری ،علایم زیر دیده می شوند:نفخ،حالت تهوع واستفراغ، بی اشتهایی ،درد شکم،تجمع مایع درشکم، کاهش حجم ادرار وتنگی نفس
انجام ناموفق آی‌وی‌اف به‌عنوان یک روش پرهزینه و زمان‌بر در درمان ناباروری، بار منفی روانی و عاطفی زیادی را به زوجین، بویژه خانم‌ها تحمیل می‌کند.
در واقع، یکی از مشکل‌ترین کارهای تیم انجام‌دهنده آی‌وی‌اف، مشاوره دادن به بیماران پس از یک دوره ناموفق آی‌وی‌اف است. البته باید دانست که باوجود تحقیقات و پیشرفت‌های بسیاری که تاکنون در دنیا و نیز کشور ما در زمینه باروری و لقاح آزمایشگاهی صورت گرفته است همچنان، میزان موفقیت آی‌وی‌اف، خیلی بالا نیست و در بهترین شرایط فقط ۲۰ تا ۲۵ درصد است.
اما برای این که یک حاملگی موفق به دنبال آی‌وی‌اف اتفاق بیفتد چه شرایطی باید مهیا باشد؟
لازم است دست‌کم سه عامل وجود داشته باشد تا آی‌وی‌اف با موفقیت همراه شود؛ تخمک سالم، اسپرم سالم و رحم و لوله‌های رحمی سالم که اجازه عبور اسپرم و رسیدن آن را به تخمک بدهد. اما نکته بسیار مهمی که در کنار این عوامل جسمی برای موفقیت در آی‌وی‌اف ضروری است داشتن آمادگی روحی و صبر و حوصله برای طی کردن یک پروسه درمانی تقریبا طولانی است. چرا که در بسیاری موارد، زوج‌ها پس از شکست یک مرحله از آی‌وی‌اف که بین یک تا دو ماه به طول می‌انجامد از تکرار مجدد آن سرباز می‌زنند و به همین دلیل به نتیجه مطلوبی از انجام آی‌وی‌اف دست نمی‌یابند.
چرا باید تخمکها جوان باشند
برخی باورهای درست و اشتباه وجود دارد که شکست یا موفقیت آی‌وی‌اف را توجیه می‌کند. از اصلی‌ترین باورهای درستی که در موفقیت یا شکست آی‌وی‌اف موثر است، عامل سن است. در واقع، ازبین همه عوامل دخیل در موفقیت آی‌وی‌اف، سن تخمک از همه مهم‌تر است که تقریبا معادل سن تخمدان یا سن خانم است. بر همین اساس، با افزایش سن، هم میزان حاملگی طبیعی و هم حاملگی به‌دنبال آی‌وی‌اف کاهش می‌یابد.
اولین و مهم‌ترین رکن حاملگی این است که تخمک یا تخمکهای مناسب وجود داشته باشد. مناسب بودن تخمک هم به تعداد کافی و خوب بودن کیفیت تخمکها بستگی دارد. هر خانمی با تعداد مشخصی تخمک زاده می‌شود و همچنان‌که سنش بالا می‌رود، در هر ماه تعدادی از این تخمکها را از دست می‌دهد و از کیفیت تخمک‌هایش نیز کاسته می‌شود. به همین دلیل چه در حاملگی‌های طبیعی و چه از طریق آی‌وی‌اف هرچه زن جوان‌تر باشد احتمال حامله شدن و تولد نوزاد زنده در وی بیشتر است. حتی در مورد تخمک اهدایی نیز این موضوع صادق است یعنی میزان موفقیت حاملگی بستگی زیادی به سن اهداکننده تخمک دارد. جالب است بدانید که بررسی‌ها نشان داده است احتمال حامله شدن یک خانم با آی‌وی‌اف در سی‌وپنج سالگی حدود ۳۲ درصد است و در چهل سالگی و بالاتر به ۱۶ درصد می‌رسد.
گاهی مردم به اشتباه شکست آی‌وی‌اف را صرفا مربوط به خانم می‌دانند در حالی که در برخی موارد اسپرم از نظر ژنتیکی مشکل دارد، حتی ممکن است طی آزمایش‌های اولیه نیز به آن پی برده نشود. آسیب به دی‌ان‌ای اسپرم نیز ممکن است در اثر تماس با مواد شیمیایی و همچنین استفاده از دخانیات ایجاد شود. بی‌شک بارور شدن تخمک با یک اسپرم غیرطبیعی نیز به تشکیل یک جنین غیرطبیعی منجر می‌شود و موجبات شکست آی‌وی‌اف را فراهم می‌آورد.
بیماری‌های سیستمیک و چاقی
گرچه پیش از انجام آی‌وی‌اف، بررسی‌های کلینیکی و تخصصی از نظر سلامت جسمی یک خانم صورت می‌گیرد، اما باید توجه داشت که وجود برخی بیماری‌های متابولیکی مانند دیابت، چاقی و کم‌کاری تیروئید در بروز اختلالات چه در بارداری‌های طبیعی و چه در آی‌وی‌اف موثر است.
بعلاوه بروز چاقی، لاغری بیش از حد، رژیم‌های سخت و استرس‌های شدید با اختلالاتی که در تخمک‌گذاری‌های طبیعی ایجاد می‌کند در سیکل آی‌وی‌اف نیز می‌تواند مشکل به‌وجود آورد. ولی نداشتن استراحت مطلق یا تاثیر اشعه موبایل یا ماهواره، بر خلاف تصور بسیاری از افراد در شکست آی‌وی‌اف، از نظر علمی به اثبات نرسیده است. البته بهتر است پس از انجام آی‌وی‌اف از انجام سفر به مناطق دوردست به دلیل اثرات ناشی از تغییرات آب و هوا در بروز اختلالات تخمک‌گذاری اجتناب شود.
متخصص بیوطب با اشاره به هزینه‌های سنگین انجام آی‌وی‌اف برای هر دوره که بین هشت تا ده میلیون است، تاکید می‌کند: گاهی نیز زوجین با شکست مراحل اول یا دوم آی‌وی‌ف به دلیل هزینه‌های سنگین انجام این روش از تکرار مجدد آن انصراف می‌دهند و در نتیجه به موفقیت نهایی از انجام این روش دست نمی‌یابند. از سوی دیگر باید توجه داشته باشید که ادامه بارداری بدون مشکل تا سه ماهگی در پی انجام آی‌وی‌اف، به معنای موفقیت آی‌وی‌اف است و هر مشکلی برای باردار و جنین‌اش پس از این مقطع از بارداری اتفاق بیفتد به مراحل انجام شده در آی‌وی‌اف مربوط نمی‌شود.
تندرست باشید
